🩸 Cholesterol & mỡ máu – tính, phân loại & theo dõi

Cholesterol là gì? Các thành phần của mỡ máu

Cholesterol gồm: TC (toàn phần), LDL-C (thường gọi “xấu”), HDL-C (thường gọi “tốt”) và Triglyceride (TG). LDL cao kéo dài thúc đẩy xơ vữa; HDL hỗ trợ dọn dẹp; TG cao liên quan gan nhiễm mỡ, viêm tụy.

Ngưỡng phân loại (tham khảo lâm sàng phổ biến)

• LDL-C: <100 tối ưu · 100–129 gần tối ưu · 130–159 cận cao · 160–189 cao · ≥190 rất cao.
• HDL-C: thấp <40 (nam), <50 (nữ); ≥60 bảo vệ.
• TG: <150 bình thường · 150–199 cận cao · 200–499 cao · ≥500 rất cao.
• TC: <200 mong muốn · 200–239 cận cao · ≥240 cao.

non-HDL & các tỉ lệ nguy cơ

non-HDL = TC − HDL (mục tiêu ≈ LDL-goal + 30 mg/dL). Tỉ lệ cần theo dõi: TC/HDL (<4.5 tốt, <3.5 lý tưởng), TG/HDL (<2 rất tốt, >4 cao), LDL/HDL (<2.5 tốt, ≥3.5 cao).

Lối sống hỗ trợ cải thiện mỡ máu

• Giảm trans & bão hòa; tăng chất béo tốt (MUFA/PUFA), cá béo.
• Thêm chất xơ hòa tan (yến mạch, đậu, psyllium); hạn đường tinh luyện.
• Vận động đều (aerobic + kháng lực), ngủ đủ, hạn rượu bia, bỏ thuốc lá.

Khi nào cần đi khám?

LDL ≥190 hoặc TG ≥500 mg/dL, hoặc có bệnh nền tim mạch/đái tháo đường. Luôn theo chỉ định bác sĩ, không tự ý dùng hay ngừng thuốc.

FAQ

1) Có cần nhịn ăn khi xét nghiệm?

Nhiều panel yêu cầu nhịn 9–12 giờ; tuân hướng dẫn của phòng xét nghiệm.

2) LDL cao nên kiêng gì?

Giảm chất béo trans/bão hòa; tăng chất xơ hòa tan; ưu tiên cá béo, dầu thực vật tốt; tập luyện đều.

3) TG cao liên quan đường và rượu?

Có. TG tăng khi dùng nhiều đường đơn, tinh bột tinh chế, rượu bia; nên giảm/loại bỏ.

Tất cả về Cholesterol & mỡ máu: ý nghĩa chỉ số, nguyên nhân và cách cải thiện tự nhiên

Cholesterol là một loại lipid (chất béo) thiết yếu để cơ thể tạo màng tế bào, tổng hợp hormone (estrogen, testosterone), vitamin D và axit mật. Khoảng 75% cholesterol được gan tự tổng hợp; phần còn lại đến từ thực phẩm. Khi dư thừa kéo dài, cholesterol có thể bám vào thành mạch, hình thành mảng xơ vữa, làm hẹp lòng mạch và tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ.

Trong xét nghiệm mỡ máu, cholesterol di chuyển trong máu dưới dạng lipoprotein với các thành phần chính: LDL-C (thường gọi “xấu”), HDL-C (thường gọi “tốt”), Triglyceride (TG) và Cholesterol toàn phần (TC). Ngoài ra còn có non-HDL = TC − HDL, phản ánh tổng lượng lipoprotein gây xơ vữa.

Các chỉ số quan trọng và ngưỡng tham khảo

Nguyên nhân khiến mỡ máu tăng

• Chế độ ăn giàu chất béo bão hoà/trans (đồ chiên rán, thịt mỡ, bơ động vật), đường tinh luyện.
• Thiếu vận động, lối sống tĩnh tại; thừa cân, béo bụng, kháng insulin.
• Hút thuốc lá làm giảm HDL; rượu bia làm tăng TG.
• Yếu tố di truyền (tăng cholesterol gia đình), suy giáp, bệnh gan/thận, đái tháo đường.
• Một số thuốc: corticoid, lợi tiểu thiazid, thuốc tránh thai nội tiết…

Hậu quả của rối loạn lipid máu

Mỡ máu cao kéo dài dẫn tới xơ vữa động mạch (tổn thương nội mạc, mảng bám, hẹp mạch), làm tăng nguy cơ đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim, đột quỵ. TG rất cao có thể gây viêm tụy cấp. Bên cạnh đó, rối loạn lipid máu liên quan chặt chẽ với gan nhiễm mỡ, tăng huyết áp và hội chứng chuyển hoá.

Hướng dẫn đọc kết quả xét nghiệm (ví dụ thực tế)

Ví dụ: TC = 225, LDL = 145, HDL = 42, TG = 180 mg/dL → cận cao. Ưu tiên thay đổi lối sống 6–12 tuần, theo dõi lại. Nếu có bệnh nền tim mạch/đái tháo đường hoặc nguy cơ cao → khám bác sĩ để đánh giá điều trị.

Cải thiện mỡ máu không dùng thuốc (khoa học & thực hành)

1) Dinh dưỡng

• Giảm chất béo bão hoà & trans: hạn chế thịt đỏ, nội tạng, bơ động vật, đồ chiên rán.
• Tăng chất béo tốt (MUFA/PUFA): dầu ô liu, dầu cải, hạt, bơ hạnh nhân; ăn cá béo 2–3 bữa/tuần (cá hồi, cá thu, cá mòi).
• Chất xơ hoà tan: yến mạch, đậu, rau lá xanh, trái cây ít đường; psyllium hoặc beta-glucan hỗ trợ hạ LDL.
• Giảm đường tinh luyện & tinh bột: hạn nước ngọt, bánh kẹo; thay bằng nguồn carb phức, GI thấp.
• Hạn rượu bia: đặc biệt khi TG tăng.

2) Vận động & lối sống

• Ít nhất 150 phút/tuần hoạt động aerobic (đi bộ nhanh, đạp xe, bơi) + 2–3 buổi/tuần kháng lực.
• Giảm cân 5–10% nếu thừa cân; ngủ 7–8 giờ/đêm; bỏ thuốc lá; quản lý stress.

3) Bổ sung có thể hữu ích*

• Omega-3 (EPA/DHA) giúp hạ TG; Plant sterols/stanols giảm hấp thu cholesterol;
• Niacin có thể tăng HDL, giảm TG; chất xơ hoà tan giúp hạ LDL.

*Tham vấn bác sĩ trước khi dùng nếu bạn có bệnh nền hoặc đang dùng thuốc.

Khi nào cần dùng thuốc?

Theo nhiều khuyến cáo tim mạch, cân nhắc điều trị bằng statin khi: LDL ≥ 190 mg/dL; hoặc có bệnh tim mạch xơ vữa; hoặc người đái tháo đường 40–75 tuổi kèm LDL ≥ 70 mg/dL (tuỳ nguy cơ). Không tự ý dùng/ngừng thuốc; mọi quyết định cần do bác sĩ đánh giá tổng thể nguy cơ.

Các câu hỏi thường gặp (FAQ)

1) Có cần nhịn ăn khi xét nghiệm mỡ máu?

Nhiều phòng xét nghiệm yêu cầu nhịn 9–12 giờ, nhất là khi đo TG. Hãy tuân thủ hướng dẫn của nơi xét nghiệm.

2) Bao lâu nên kiểm tra lại?

Người khoẻ mạnh: 12 tháng/lần. Nhóm nguy cơ: 3–6 tháng/lần hoặc theo chỉ định.

3) HDL cao có luôn bảo vệ?

HDL ≥ 60 thường có lợi, nhưng HDL rất cao (> 90) đôi khi do di truyền; lợi ích thực tế cần đánh giá tổng thể.

4) TG tăng liên quan những gì?

Đường đơn, rượu bia, béo bụng, kháng insulin, thuốc (corticoid…), suy giáp… đều có thể làm TG tăng.

5) non-HDL dùng làm gì?

non-HDL phản ánh tất cả lipoprotein gây xơ vữa (VLDL, IDL, LDL…). Hữu ích đặc biệt khi TG cao.

Tóm tắt nhanh

Lưu ý: Nội dung mang tính tham khảo giáo dục sức khoẻ, không thay thế chẩn đoán hay điều trị y khoa. Vui lòng khám bác sĩ để được tư vấn cá nhân hoá.

Tiện ích khác