Đất Hiếm: Ứng dụng, Trữ lượng Việt Nam & Thế giới, Khai thác và Ứng dụng thay thế
Phần mở đầu
Trong thời đại chuyển đổi xanh và công nghệ cao, đất hiếm (Rare Earth Elements – REEs) đã trở thành một trong những tài nguyên chiến lược hàng đầu. Dù chiếm hàm lượng thấp trong vỏ Trái đất, nhưng chúng lại hoạt động như “chìa khóa” cho thiết bị điện tử, ô tô điện, năng lượng tái tạo, hàng không và quốc phòng. Việc kiểm soát nguồn cung đất hiếm quyết định khả năng phát triển công nghệ cao của cả một quốc gia.
Bài viết này sẽ cung cấp phân tích đầy đủ và chi tiết về:
- Khái niệm & nhóm nguyên tố
- Ứng dụng thực tế
- Trữ lượng, khai thác ở Việt Nam và thế giới
- Tầm quan trọng địa chiến lược
- Công nghệ thay thế & thách thức khai thác
1. Đất hiếm là gì?
Đất hiếm gồm 17 nguyên tố bao gồm 15 kim loại lantanoid, cùng scandium và yttrium. Chúng có tính chất dị thường: mạnh về điện, từ, quang học. Dù tên gọi “hiếm”, thực tế không hiếm – nhưng hiếm dạng đậm đặc để khai thác kinh tế.
2. Các ứng dụng quan trọng
- Công nghệ từ tính: Neodymium thiết yếu cho nam châm siêu mạnh dùng trong ô tô điện, động cơ, máy phát điện. Ví dụ: mỗi ô tô EV cần ~1–2 kg Nd, tuabin gió dùng ~600 kg/MW.
- Điện tử & hiển thị: Europium, yttrium làm phosphor cho màn hình; cerium dùng đánh bóng và xúc tác lọc khói đốt
- Năng lượng sạch: Lanthanum dùng trong pin Ni-MH, cerium cho hydrogen và pin nhiên liệu.
- Quốc phòng & hàng không: Samarium-cobalt trong radar, gadolinium trong thiết bị hồng ngoại, rô bốt, vệ tinh…
3. Trữ lượng & khai thác
3.1 Thế giới
| Quốc gia | Trữ lượng (triệu tấn) | Ghi chú |
|---|---|---|
| Trung Quốc | 44 | 37 % tổng toàn cầu, chi phối khai & chế biến |
| Brazil | 21 | Đồng thứ 3 sau Việt Nam |
| Việt Nam | 3.5 – 22 | USGS mới điều chỉnh còn 3.5 triệu tấn, trước là 22 triệu |
| Nga | 3.8 | Kho dự báo còn giảm |
| Australia | 105.7 | Chế biến mạnh, khoayıng khai và chính sách hỗ trợ |
| Hoa Kỳ | 1.8 | Khoảng nặng chế biến, sản xuất đang phát triển lại |
3.2 Việt Nam
Việt Nam nằm trong top 2 thế giới (nếu tính theo ban đầu 22 triệu tấn). Tuy nhiên USGS đã điều chỉnh xuống ~3.5 triệu tấn. Trữ lượng tập trung ở Lai Châu, Yên Bái, Lào Cai và một số vùng duyên hải 13. Mỏ Đông Pao (Lai Châu) có khoảng 7 triệu tấn ore, tỷ lệ hiếm ~5 %.
4. Tầm quan trọng chiến lược
- Gắn liền năng lượng sạch – xe điện – quốc phòng – công nghệ cao.
- Chuỗi cung ứng lệ thuộc Trung Quốc tạo rủi ro địa – chiến lược.
- Nhiều quốc gia như EU, Nhật, Mỹ, Australia đang đầu tư đa dạng nguồn cung (Pháp, Nhật khoan biển sâu, Anh, Trung Đông…).
5. Thay thế & khai thác bền vững
- Công nghệ thay thế: công nghệ hạt hạng ranh giới (grain boundary diffusion) giảm dysprosium bằng 30–40 %; nghiên cứu nam châm siêu dẫn nhưng còn đắt và chậm thương mại hóa.
- Tái chế: từ nam châm xe, tuabin, điện thoại… nhưng tỉ lệ hiện nay <1 %, có dự án đạt 90 % từ thiết bị cũ.
- Khai thác sinh học (bioleaching): công nghệ dùng vi sinh để tách REE từ quặng, hiệu suất có thể lên tới 90 %.
- Khai thác Việt Nam: đầu tư bởi Nhật, Australia; công nghệ chế biến và xử lý thải đang là thách thức lớn – Việt Nam chưa có khả năng tinh chế sâu, chỉ xuất ore thô.
KẾT LUẬN
Đất hiếm là nền tảng quan trọng cho công nghệ, năng lượng sạch và an ninh quốc gia – nhưng cần thận trọng trong khai thác bền vững và mở rộng khả năng tinh chế. Việt Nam sở hữu tiềm năng lớn, song cần chính sách, công nghệ và thu hút đầu tư quốc tế để trở thành nguồn cung chiến lược trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Nhật Bản chuẩn bị khai thác đất hiếm dưới đáy biển
1. Mục tiêu và tầm quan trọng
- Thí điểm khai thác trầm tích chứa đất hiếm từ năm 2026 tại vùng biển sâu ngoài khơi đảo Minami-Torishima, sâu 5.000–5.500 m.
- Mục tiêu chiến lược nhằm đảm bảo nguồn cung đất hiếm trong bối cảnh Trung Quốc siết chặt xuất khẩu.
2. Quy mô và quy trình thí điểm
- Giai đoạn 1 (2026): thu thập 35 tấn bùn biển trong khoảng 3 tuần bằng tàu Chikyu của JAMSTEC.
- Giai đoạn 2 (2027): khai thác quy mô lớn hơn, khoảng 350 tấn/ngày.
3. Giá trị khoáng sản
- Mỗi tấn bùn chứa khoảng 2 kg đất hiếm: dysprosium, neodymium, gadolinium, terbium.
- Ước tính trữ lượng lên tới 16 triệu tấn đất hiếm – lớn thứ 3 thế giới.
4. Công nghệ khai thác
- Sử dụng ống dẫn kết nối tàu Chikyu để hút bùn từ độ sâu 5.500 m – sâu nhất thế giới từng thực hiện.
- Tổng chi phí triển khai khoảng 83,3 triệu USD (~12 tỷ Yên).
5. Mục tiêu sử dụng & giai đoạn tương lai
- Dự kiến đưa vào sử dụng thương mại từ năm 2028.
- Kế hoạch xây dựng nhà máy tinh chế tại đảo Minami-Torishima để xử lý tại chỗ.
✅ Tổng kết điểm chính
- Đột phá công nghệ khai thác đất hiếm dưới đáy biển sâu.
- Giảm phụ thuộc Trung Quốc, chủ động nguồn cung chiến lược.
- Mở đường cho phát triển công nghiệp hiếm mới tại Nhật Bản và thế giới.
Giá bán đất hiếm năm 2025
Giá bán đất hiếm phụ thuộc vào từng nguyên tố, mức độ tinh luyện, nhu cầu thị trường và chính sách quốc tế. Dưới đây là bảng giá tham khảo trung bình của một số nguyên tố đất hiếm quan trọng tính đến giữa năm 2025:
| Nguyên tố đất hiếm | Ứng dụng chính | Giá trung bình (USD/kg) |
|---|---|---|
| Neodymium (Nd) | Nam châm vĩnh cửu, động cơ xe điện | 90 – 130 |
| Praseodymium (Pr) | Hợp kim máy bay, nam châm | 85 – 120 |
| Dysprosium (Dy) | Nam châm chịu nhiệt, pin EV | 350 – 500 |
| Terbium (Tb) | Màn hình LED, phosphor | 900 – 1.500 |
| Europium (Eu) | Màn hình huỳnh quang, laser | 200 – 300 |
| Yttrium (Y) | Gốm sứ, laser, điện tử | 25 – 50 |
| Lanthanum (La) | Pin hybrid, xúc tác lọc dầu | 8 – 12 |
| Cerium (Ce) | Đánh bóng thủy tinh, xúc tác | 5 – 8 |
| Gadolinium (Gd) | Ứng dụng y học, từ tính | 60 – 100 |
| Samarium (Sm) | Nam châm Samarium-Cobalt | 35 – 60 |
Ghi chú:
- Giá có thể biến động theo thời gian và khu vực.
- Một số nguyên tố như Terbium, Dysprosium có giá cao do ứng dụng trong quốc phòng và xe điện.
- Nhiều quốc gia đang tìm cách khai thác đất hiếm trong nước để giảm phụ thuộc vào Trung Quốc.
Hashtags: #ĐấtHiếm #RareEarth #CôngNghệXanh #ViệtNam #KhaiThácBềnVững
Nguồn Yêu Cigar #yeucigar ❤
